Para superar esta perigosa combinación de crise económica e crise política, e ao longo da década, sucedéronse unhas políticas erráticas, de golpes de estado (Chile, Arxentina) combinados noutros casos coa desviación dos procesos revolucionarios ao pantano da democracia parlamentaria (Portugal, Grecia, Estado Español), buscando o pacto e a integración da esquerda na xestión dun sistema en crise, unha política que algúns chamamos “reacción democrática”, por oposición á contrarrevolución aberta que supón un golpe de estado.
O tremor
Desde a capital do mundo naquel momento, Washington, houbo en verdadeiro tremor. A guerra en Extremo Oriente había atizado un proceso de mobilización social no seu interior descoñecido, que empalmó directamente coa loita polos dereitos civís da poboación afroamericana. A combinación de ambos os procesos dera ao traste coa presidencia de Nixon, que se viu obrigado a dimitir.
A crise económica, pola súa banda, anunciaba o comezo da decadencia da EE UU; era a manifestación de que as bases económicas e institucionais que permitiran os “30 gloriosos” tras a II Guerra Mundial, entraban en crise. Os EE UU non podían soster a ligazón da súa moeda co ouro, que dera orixe aos pactos de Bretton Woods (e as súas manifestacións institucionais, o FMI e o BM), e para recuperar a taxa de ganancia, romperon eses acordos, de maneira que provocaron unha desvalorización da súa moeda. Desta maneira buscaban recuperar a competitividade perdida ademais de abaratar a “factura petroleira”, debilitando aos países produtores agrupados na OPEP.
Pero isto non bastaba, tiñan que derrotar á clase obreira a nivel mundial, desposuíla das súas conquistas das décadas anteriores; unha clase que estaba a protagonizar grandes mobilizacións revolucionarias. Por non ser exhaustivo, citarei algúns casos: ademais dos xa mencionados, Vietnam, ou maio do 68, sumarei Chile, Arxentina, Portugal, Grecia, Estado Español, en 1969 a onda de ocupacións de fábricas no norte de Italia, coñecido como o “outubro vermello”, a revolución centroamericana con guerrillas de masas no Salvador, Guatemala e, sobre todo, Nicaragua, onde derrotarán a ditadura de Somoza. Pero non só, no mundo soviético, cuxa política de “coexistencia pacifica” garantía a Occidente que non se estendería a revolución, comezaban os problemas coa primavera de Praga do 68.
Esta onda revolucionaria tiña que ser derrotada como fóra, e como a forza militar non bastaba, Vietnam demostraba como un pequeno país atrasado podía vencer ao todopoderoso exercito norteamericano, había que desviar o ascenso cara aos marcos dos reximes.
A política de “coexistencia pacifica” da burocracia soviética nas súas relacións co imperialismo, supuña que os PCs implicábanse na versión interna da “coexistencia pacifica”, o “pacto social”, “o compromiso histórico”, ou como se lle chamase, coas burguesías nacionais correspondentes. Quen mellor explicitou este obxectivo de manter as revolucións dentro dos marcos do sistema foi Fidel Castro, cando tras o triunfo dos sandinistas en Nicaragua, afirmou: “Nicaragua non será outra Cuba”.
Esta política de integración no marco parlamentario das forzas insurxentes, provocou que remataran aceptando os sucesivos pactos, Camp David entre Israel e a OLP, Contadora entre as guerrillas centroamericanas e as súas regimenes prol imperialistas, da Moncloa entre o PCE español e o réxime franquista,.... e así conseguiron ir reconducindo a explosiva situación. En todos os casos, os pactos era froito da combinación do “pau e a cenoria”, que obrigaba a estas organizacións a aceptalos so pena de levalos a un enfrontamento que nin eles querían.
Unha vez integrados todos os procesos pola política de reacción democrática, o imperialismo puido dar un segundo paso, neste caso económico e ideolóxico, baixo o nome de “neoliberalismo”. O imperialismo non sería capaz de impor o desmantelamento das conquistas sociais se previamente non desactivase a explosividade revolucionaria dos anos precedentes. O “triunvirato” Reagan/Thatcher/Xoán Paulo II foi a cabeza desta política e esta ideoloxía neoliberal ao longo dos 80, que deu un salto de calidade coa implosión da URSS e a restauración do capitalismo nos chamados “estados do socialismo realmente existente”.
Que ten que ver todo isto con Podemos
A metodoloxía da “reacción democrática”, de desviar ao parlamentarismo un incremento da mobilización social nun tempo de crise económica e política, co aval e a integración das organizacións que se dicían da clase obreira, permitiu ao capitalismo, aos seus gobernos e institucións, retomar a iniciativa tras a derrota do Vietnam, e impor salvaxes retrocesos ás poboacións. A derrota da clase obreira norteamericana e británica co despedimento de miles de controladores en folga e de miles de mineiros; a reconversión industrial total no Estado Español... supuxo o comezo das privatizacións masivas e desmantelamento dos servizos sociais. Só nun puñado de países, europeos case todos eles, conseguiron evitar as formas máis agudas deste vendaval neoliberal...
A crise actual do capitalismo, aínda que doutra maneira, tamén enfronta unha combinación moi perigosa de crise económica e política, con manifestacións revolucionarias ou insurxentes en moi diversos lugares; desde Grecia até Wisconsin, desde Exipto até o Estado Español. É certo que o horizonte revolucionario non é o mesmo que nos 70... Mentres naquel momento falábase abertamente de revolución socialista, hoxe os límites subxectivos son os marcos do sistema capitalista. Aínda así, o capital non quere aventuras.
O Estado Español é, pola súa propia localización de imperialismo de segunda división en decadencia, e a súa pesada herdanza franquista un elo débil nesta cadea. Calquera ruptura da confianza das masas co réxime -confianza que é canalizada a través duns partidos fortemente institucionalizados (o chamado “bipartidismo”)-, vese como unha sacudida que pon en risco todo o aparello do réxime; de aqui os histéricos ataques dos sectores máis reaccionarios do bipartidismo a Podemos e calquera outra alternativa ao seu control sobre a sociedade. Ademais, polo seu pasado, o Estado Español é unha suma destartalada de nacións e rexións, unidos polo medo que todos os capitalistas, sexan de onde sexan, téñen á loita social. Pero a crise esta sacudindo este edificio, tanto no que é a confianza das masas cos seus partidos, como se manifestou palmariamente o 15M, como a confianza entre os propios capitalistas das diferentes nacións, que ven como a torta redúcese, e tocan a menos a repartir.
Desde o 15M até o 22M o Estado Español viviu un ascenso da loita social que provocou, nin máis nin menos, que a dimisión do “vello” rei, substituído por un máis presentable: en calquera outro estado a dimisión do Xefe do Estado sería unha sacudida tremenda, mentres que aquí todos se empeñan en minimizalo. Unha crise que, ademais, atravesaba todas as institucións do réxime, desde a citada Casa Real até a xudicatura ou os xa mencionados partidos do réxime, o PPSOE.
O 22M en Madrid foi un pequeno “Vietnam”, foi a aldrabada que fixo tremer a todos os burgueses e os seus partidos, cando centos de miles de persoas non só non condenaban os enfrontamentos coa policía en Madrid, senón que o vían con bos ollos. Abríase unha porta para o salto cualitativo no carácter das mobilizacións previas: o cuestionamiento da lexitimidade da violencia policial contra os manifestantes. Era máis do que podían soportar.
A dimisión do rei deu orixe a manifestacións espontáneas en todo o estado esixindo o dereito a decidir o tipo de estado, se Monarquía ou Republica, cuestionando outra das verdades sacras do réxime do 78.
O capital español viuse ante a necesidade de dar un xiro na súa política, tiña que integrar como fose a eses miles de activistas que desde as PAHs, os sindicatos combativos e Marchas Pola Dignidade, etc. etc., puñan a mobilización e a independencia política no centro da súa actividade. Había que canalizar esas forzas cara ao pantano do parlamentarismo... en poucas palabras, había que aplicar unha política de “reacción democrática” que tan bos resultados lles dera nos 70 e 80.
Pero non tiñan organizacións políticas dese activismo cos que pactar. Tras os seus pactos dos 70/80 o PCE estaba integrado e era a sombra do "vello" PC que saíra da ditadura, e o PSOE era parte activa do bipartidismo. Isto provocaba que os activistas que xurdían, facíano cunha profunda desconfianza cara a estas direccións. Con quen pactar, entón?, posto que a política de "reacción democrática" esixe o aval das organizacións populares. A diferenza do golpe de estado, que se lexitima pola violencia, a reacción democrática necesita unha lexitimación, valla a redundancia, democrática... e sen unha oposición disposta a pactar, non hai política de reacción democrática.
E nisto aparece Podemos
Fronte ás teorías “conspiranoicas” de que Podemos é un invento das “cloacas” do estado, a verdade é máis complicada; este partido é unha expresión organizativa dun sector dese activismo que xurdiu tras o 15M, e non froito das manobras do estado nin de ninguén para destruír ao PC/EU, á UPG/BNG ou a todos os que foron incapaces de canalizar a indignación social dos últimos anos. Podemos non xorde como un freo, senón como un intento de dar coherencia ás reivindicacións dunhas clases medias que o 15M rompesen cos seus partidos, centralmente co PSOE. Foi, nun primeiro momento, a expresión electoral desa ruptura.
Unha vez pasado este primeiro momento, a mesma cúpula de Podemos asústase do éxito obtido e comeza unha deriva cara á dereita. Susto e prepotencia en igual proporción, porque desde un sector do capital español, nun visible apoio a ese partido, foméntaselle como un acicate ao PSOE para que este rexenérese, e rompa cos vellos “felipistas”, queimados pola corrupción e o fracaso fronte ao PP, substituíndo a cara de Rubalcaba pola máis presentable de Pedro Sánchez.
Ese sector do capital español, con Atresmedia como “voceiro”, fai o posible para que Podemos convértase no receptáculo dos votos desencantados co PSOE, unha especie de EU de Llamazares.2. Lembremos que desde a VI Asemblea de EU, cando Llamazares substitúe a Anguita, esta organización convértese na muleta do PSOE, recollendo os apoios que o PSOE non alcanza. Esta política servil fronte ao PSOE terminara destruíndoa...
Se a iso sumámoslle que no 2014 o PCE resolvera romper a “disciplina constitucional”, é dicir, os pactos que lle ataban ao réxime, facia-se evidente para ese sector do capital que era necesario buscar un recambio á muleta; buscan unha nova que os “mozos” da Complutense facilitáronlle.
Cunha fraseoloxía construída a partir dos “significantes flotantes” do filosofo arxentino E Laclau, que serven para un roto e un descosido, baseándose nunha suposta planificación da actividade política, unha folla de ruta que non é tal (como teorizou o propio Pablo Igresias, “non é o mesmo un programa para unhas eleccións que un para gobernar”); apoiándose na profunda despolitización e desclasamiento da sociedade española, especialmente das súas clases medias, educadas polo PSOE en que a política é a mera “xestión do sistema” sen alternativas sociais, e na frase unamiana de “que inventen eles”, é dicir, remisa a debates políticos profundos e rigorosos, construíron un discurso formalmente “radical” pero totalmente reaccionario, baseado en ambigüidades tales como un “proceso constituínte”, do que non se sabía se se referían a “constituír un novo partido” ou a unha asemblea constituínte dun novo réxime.
A aparición de Podemos converte toda a forza social que se manifestou na rúa até o 22 M e as manifestacións contra a entronización de Felipe, nunha marea electoral e electoralista. Atizando as ilusións nun cambio pacifico moi típico das clases medias nas que se basea, Podemos crece exponencialmente, á vez que o PSOE desínflase e a EU estálanlle todos os conflitos latentes. A mobilización na rúa é substituída pola ilusión do voto, esta esa a esencia de Podemos. Por iso, é normal que a Carlos Taibo preocúpelle que os dirixentes de Podemos nin se cuestionen porque non hai mobilización social; non a hai porque eles foron parte activa desa desmovilización, ten o mesmo papel desmovilizador que as cúpulas sindicais, só que uns dirixidos ás clases medias “indignadas” e outros á clase obreira.
Podemos é un factor activo da reacción democrática nos primeiros pasos da II Transición, por iso, aínda que moito máis débil, compáraselle ao PSOE dos 80, porque o seu papel é exactamente o mesmo; integrar a indignación social nos estreitos marcos da democracia parlamentaria española. Tanto un como outro, son os principais inimigos de calquera alternativa que se queira construír no camiño de acabar con este réxime. Podemos, en concreto, ten atrapado nas súas redes sociais e ideolóxicas a amplos sectores que se incorporaron recentemente á loita política, que doutra forma orientaríanse abertamente cara á esquerda, cara á construción doutro tipo de organización.
Sobre a base das ilusións das clases medias nunha volta ao pasado dos anos das viaxes a Cancún, e a “placidez” da estabilidade económica, construíron a súa organización. O drama para esas clases medias é que a crise capitalista, e as súas consecuencias, non van deixar de golpealas nas súas condicións de vida, empobreciéndoas e incrementando a inestabilidade social que rompe a súa “placidez”. Pero a realidade é que estas condicións non se combaten cunha volta ao pasado; por moito que o adornen con “novas formas de facer política”, son unha repetición, en farsa, das moi vellas políticas social liberais dos PSs dos anos 80, aos que deixan á súa esquerda.
Podemos é reaccionario porque tenta frear as agullas do reloxo. Fronte a esta misión imposible hai que ser categóricos, pasaron os anos da placidez do desenvolvemento capitalista, nin tan sequera nas súas versións ultimas, neoliberais. O capitalismo entrou nunha fase de decrepitud tal que a corrupción atravesa o sistema até nos seus símbolos máis “modernos” e avanzados: o asunto da Volkswagen e os seus motores non contaminantes (sic) é a manifestación desa corrupción de todo o sistema. Esta decrepitud non se combate con melifluos chamados á cooperación, á “economía do ben común”, á “xente de ben” (nun chamamento que subscribiría desde Donald Trump até Pablo Igrexas), senón cunha aposta clara contra as raíces do sistema, contra as relacións sociais de produción sobre as que se constrúe esta corrupción.
Ao non sinalar esta contradición entre o “ben común” e o sistema capitalista como tal, converte o suposto radicalismo de Podemos nunha verniz do sistema. Ser “radical” é ir á raíz das cousas, e quedar nas manifestacións da corrupción non axuda en nada; xera ilusións de cambio que non se van a producir, e as desilusións das clases medias nun cambio na súa situación abre portas moi perigosas para a sociedade. Non esquezamos nunca que a base social dos fascismos de entreguerras foron as clases medias, a vella pequena burguesía, empobrecidos pola crise do 29, que nun momento dado viron como inimigos ao capitalismo e ao comunismo, a partes iguais.
Volvendo ao comezo... Tras a efervescencia revolucionaria dos anos 60 e 70 viñeron os 80 e os 90. A vitoria máis duradeira do capital neses anos foi a que se produciu a través da reacción democrática; alí onde conseguiron integrar ás direccións do movemento obreiro e popular no proceso de paz, xa fosen as guerrillas ou os PCs, a estabilidade social foi moito maior, pois provocaron unha decepción de décadas e desprestixiaron a loita social ante a clase traballadora e os pobos. A integración desas direccións foi acompañada, como é lóxico en calquera converso, de que estas se convertesen nos mellores propagandizadores da derrota.
A reacción democrática é unha das políticas máis devastadoras para a loita social, pois auto destrúe ás direccións políticas e sindicais ao facelas cómplices da política burguesa. Para combatela, e non caer nas súas trampas, hai que saber diferenciar moi ben o que son conquistas democráticas froito da loita social, do que son concesións envelenadas da clase dirixente, destinadas a ocultar os seus verdadeiros obxectivos, desmontar a mobilización.
Só coas ferramentas da independencia de clase fronte aos aparellos do estado democrático, recoñecendo neles instrumentos do capital e non entes neutrais por encima das clases, apoiándose tanto na mobilización como na política fronte a eles, e non perder de vista o obxectivo final, a revolución socialista, é posible sortear ese campo minado que é a reacción democrática.
Galiza, 29 de decembro de 2015
Roberto Laxe