Parece que nunha sociedade complexa, capitalista industrializada (aínda que en proceso de desindustrializacion), as relacións sociais redúcense á contradición entre "caste" e "cidadanía". E o máis grave, é que isto presenta-se como "novo", como a "nova política", fronte á "vella política", que se asocia á "caste".

Unha aclaración necesaria, a loita de clases

A contradición entre a caste dirixente e a maioría social cidadá non é ningunha novidade, en 1789 o pobo francés, agrupado no Terceiro Estado, desato a Gran Revolución Francesa contra a "caste" aristocrática. O 14 de xullo foi, sen dúbida, un acontecemento que marcou un antes e un despois para a humanidade. Tan importante foi, que durante anos, incluso as organizacións obreiras tiñan como himno A Marsellesa, un dos que máis marcaron a historia. Pero, e iso é o que parecen esquecer moitos actualmente, tras esa loita entre a maioría social cidadá e o poder aristocrático -a "caste" daquel momento- escondíase realmente unha loita entre clases, entre a burguesía revolucionaria, apoiada no campesinado, e a clase aristócrata dona das terras.

A burguesía revolucionaria, propietaria xa de bancos e empresas, hexemónica nos burgos e universidades, batía para o seu desenvolvemento coas anquilosadas estruturas políticas e económicas feudais, cunha propiedade da terra improdutiva e unhas relacións sociais baseadas na servidume e non no traballo asalariado "libre". Este choque entre dúas clases sociais conduciu á revolución burguesa, que tivo en 1789 o seu momento culminante, para pouco despois comezar a decaer.

A burguesía, unha vez no poder, abriu as comportas para a extensión do capitalismo a nivel planetario, tal e como o coñecemos hoxe: o único modo de produción dominante, que tras a restauración do capitalismo nos estados obreiros, non ten competidor (que non teña alternativa é outra discusión). Pero con el abriu outra comporta, a da loita da clase obreira contra o poder da burguesía.

A pesar da importancia histórica da súa revolución, a burguesía o único que fixo foi transformarse na clase dominante, e como clase propietaria que era, subrogou o poder aristocrático ao seu poder de clase. De feito, a revolución burguesa na súa forma máis ou menos pura supón a destrución do estado absolutista e das relacións sociais feudais; pero isto só deuse con esta claridade en poucos países. Na inmensa maioría dos casos, pola presión do desenvolvemento capitalista, as relacións sociais burguesas impuxéronse de maneira "impura", pactada. Paradigma desta incapacidade burguesa para a revolución é o Estado Español.

Caste e clase, como definir un estado

Un estado é a forma histórica que ten unha clase social de organizarse para defender os seus intereses. O imperio romano era un estado escravista, que tivo diversos réximes (a monarquía, a república, o imperio), a Francia pre revolucionaria era un estado feudal, cun réxime absolutista, a Francia actual é unha democracia burguesa, un estado burgués, con formas democráticas.

O réxime é a maneira concreta da clase dominante para organizar as institucións do estado burgués, ligada á correlación de forzas entre as clases sociais e as fraccións da clase dominante. O estado, como forma de exercer o poder dunha clase sobre outra, ten como institucións fundamentais aquelas con as que se exerce, o exército e o poder xudicial. Un réxime ditatorial apóiase centralmente nestas dúas, e é a forza das armas a que lexitima a súa dominación; mentres que un réxime democrático introduce un elemento subxectivo, a legitimación dese poder ante e entre a sociedade. Para iso precisa de institucións que se liguen á capacidade de decisión individual a través do voto.

As formas do estado están directamente relacionadas coas relacións sociais de produción, coas formas que asumen a propiedade privada e a acumulación de riqueza, e que se manifesta nunha organización institucional, da "caste", concreta. A "caste" non son os propietarios deses medios de produción e distribución, senón as súas "xestores". No escravismo, como no feudalismo, sexa o réxime que domine -é neste caso no que a utilización do termo "caste" adquire todo o seu sentido-, esas formas de acumulación de riqueza baséanse na expansión militar "en nome do deus de quenda"; son formas de explotación e opresión "manu militari", polo que as castes militares ou relixiosas son as que teñen preeminencia no Estado e na mesma propiedade, confundíndose en moitas ocasións.

Pola súa banda, no capitalismo a acumulación de riqueza realízase de maneira directamente económica; baséanse no contrato de traballo, no asalariado / a "libre", o que fortalece a necesidade de que as formas estatais, a través das "castes" políticas, lexitimen a explotación, pola contra, as explosións sociais sucederíanse constantemente. Por todo iso non podemos esquecer nunca, so pena de perdernos nas manobras da clase burguesa para lexitimar o seu dominio a través de recambios na "caste", é que o estado actual, como o réxime, ten apelido; é burgués, construído para a defensa dos intereses da clase propietaria dos medios de produción, distribución e financeiros, e facilitar a acumulación de capital.

No Estado Español a caste, que si existe, é a capa dominante nese estado e nese réxime, e como tal, adquire o seu apelido. Non existe a "caste" en abstracto, é a caste dun estado burgués, e un réxime herdado do franquismo. Neste sentido poderiamos dicir que ten "dous apelidos... " e non vascos: é unha caste burguesa neofranquista. Á que por mor dun histórico pacto en 1978, súmaselle unha "caste" burguesa non franquista, o PSOE, e a "caste" sindical, máis coñecida como a cúpula dos sindicatos maioritarios.

Porqué é importante a definición de clase

Moi sinxelo, porque desa definición extráense os obxectivos a curto, medio e longo prazo que unha organización política márcase. Se dicimos, por exemplo, que o capitalismo xa non existe, senón que a loita é contra unha caste que é o 1% da poboación, dedúcese moi facilmente que as tarefas que un se propón é a alianza dese 99% restante fronte a esa caste. Se definimos o estado como "secuestrado" por esa caste, a tarefa que se propón é a de "resgatar" o estado desa caste ultraminoritaria. Esta claro, non?

Pero, é certo que ese sexa o problema? Obviamente ninguén nega que o mundo, como o estado español teña unha minoría de moi ricos, fronte a unha maioría pobre. Esta é un simplificación que ben pode valer para unha pancarta, para expresar "gráficamente" a realidade dun mundo dividido entre ricos e pobres, como di a Igrexa (o Papa dixo recentemente que "os comunistas leváronse a bandeira dos pobres"), como fan de maneira descritiva todos os estudos de ONGs, a ONU, etc.

A sociedade esta dividida entre unha minoría rica e unha maioría pobre; se, sabémolo, e é así desde que a sociedade esta dividida en clases sociais. Roma tiña uns poucos patricios, unha maioría de homes libres plebeos, pobres na súa maioría, e millóns de escravos. O sistema feudal tiña unha minoría de aristócratas e unha maioría de campesiños pobres, e millóns de pobres nas cidades.

Se esa é a gran definición para concluír as tarefas que a sociedade ten por diante, non superamos a gran rebelión de escravos da vella Roma, e no mellor dos casos, volvemos á Declaración de Dereitos do Home e do Cidadán da gran revolución francesa. Con esa definición nos retrotraemos aos obxectivos políticos de hai máis de 200 anos, é "vella política".

A nova e a vella política

O 15M berrou contra as "vellas formas" de facer política. Como todo o novo, expresaba un rexeitamento confuso a aquelas organizacións que xa "non lles representaban", que eran as caras públicas dunha democracia que "non o era". A confusión viña dada por unha educación política inducida polo réxime e as súas organizacións (incluídas as chamadas de "esquerda"), pola crise política da esquerda desde a restauración do capitalismo nos estados "socialistas", coa que se tiraba ao "neno coa auga suxa".

En realidade o que o 15M rexeitaba eran as políticas institucionais, electoralistas, da esquerda. Pola contra, inconscientemente recuperaba os elementos definitorios da política revolucionaria da esquerda, que esta maioritariamente tirara pola borda nos últimos 20 anos. O 15M recupero a política para a rúa, para a mobilización directa, para a intervención da sociedade; a través das asembleas populares reivindicou o carácter democrático radical das comunas de París, dos Consellos Obreiros rusos e alemáns, das Xuntas Revolucionarias españolas; das Comisións Obreiras e as Comisións de Moradores da Revolución Portuguesa.

Non o sabían, pero estaban a recuperar o fío revolucionario que fora roto ao longo da noite neoliberal. Pero facíano dunha maneira inconsciente, e sobre todo cunha gran limitación histórica. Ao longo esa longa noite neoliberal, na sociedade non só triunfaron as teorías económicas do desregulamento total, senón a súa ideoloxía profundamente individualista, a ruptura dos lazos de clase máis aló das simples relacións económicas.

A clase obreira quedou reducida a unha suma de individuos que venden a súa forza de traballo por un salario; pero a súa alternativa social, o socialismo, se había ir polo desaugadoiro da restauración do capitalismo; e as organizacións da esquerda renunciaron abertamente a ese programa, ás definicións claras, de clase, das realidades sociais. Triunfaron os conceptos de "cidadanía", "multitudes",... coma se as modificacións xurídicas introducidas polo neoliberalismo como o desregulamento das relacións laborais, a precarización, a externalizacion do traballo, ... modificasen as relacións sociais de produción; mudaran cualitativamente, e o capital como relación social entre o propietario dos medios de produción e distribución e a clase asalariada perdesen o seu sentido.

Desta maneira, como un paradoxo da historia, cando o capitalismo volvía ser máis descarnado, cando a clase obreira constituía o 70% da poboación activa mundial, a alternativa global ao capitalismo perdía forza. As definicións de clase dos acontecementos víronse substituídos, outra vez, polas contradicións entre pobos, entre cidadáns e "castes" dominantes.

Desta maneira, o programa político da sociedade volvía a 1789, á reivindicación dos dereitos cidadáns, dos pobos, sen ningún outro obxectivo que non fose a de "rexenerar" os estados e réximes "secuestrados" polas castes dominantes, renunciando aos obxectivos da transformación socialista da sociedade.

A crise do 2007 abre a porta á loita polo socialismo

A crise do 2007 é a crise do capitalismo actual, que se liga polas súas causas estruturais ás grandes crises que sufriu o sistema ao longo da súa historia. Ten formas especificas, porque son tempos distintos; pero os elementos centrais que a determinan son os mesmos: a caída da taxa de ganancia, e as políticas dirixidas á súa recuperación a partir das forzas contrarrestantes da caída da taxa de ganancia, definidas por Marx no Capital.

Pero é unha crise na decadencia do sistema. Dicía Marx que "a historia repítese, a primeira como drama, a segunda como farsa". As crises económicas do capitalismo nos séculos XVIII e XIX, convertíanse en acicates para un salto no desenvolvemento do sistema, e dalgunha maneira revertía nun aumento da riqueza social. Actualmente, as crises do capitalismo non se resolven cun paso adiante, un salto no desenvolvemento mesmo social (a pesar de todas critícalas que se lle poidan facer, pois ese desenvolvemento baséase nun aumento da explotación); senón que agora é todo o contrario. Cada crise agudiza a tendencia á decadencia, á barbarie, á exclusión social de cada vez máis capas sociais e de pobos enteiros (os cinicamente chamados "estados errados").

Pois ben, nestas circunstancias, levantar o programa da cidadanía e os pobos en abstracto é a "farsa" da loita social. Hoxe a tarefa non é denunciar unha caste por corrupta, senón loitar contra ela por que é burguesa, porque protexe unhas relacións sociais de produción causa e efecto da miseria crecente da sociedade. A abstracción nas definicións dilúe a concreción dunha política que enfronte as verdadeiras causas da crise, o sistema capitalista, e as formas institucionais, estatais, que este adopta.

Desde o 2007 até hoxe púxose de manifesto que o capitalismo neoliberal e imperialista tocara teito, que os seus gobernos e estados non están secuestrados por ninguén, senón que son as formas de relación política para impor á clase obreira e á poboación traballadora unha saída burguesa á crise.

Desgraciadamente, por motivos históricos e particulares, e a pesar da súa mobilización, a clase obreira española esta chegando tarde á súa cita política e organizativa coa historia. Como en política non existe o baleiro, ese oco esta sendo enchido por outros sectores sociais, polas clases medias indignadas cuns gobernos que gobernan para unha minoría. A clase obreira, como no século XIX, esta sendo a á esquerda deses movementos liberais, progresistas ou republicanos, sen que sexa capaz, polo momento de levantar unha política independente, e a súa consecuencia organizativa, uns partidos obreiros capaces de converterse nun referente para toda a sociedade.

O futuro está determinado polo fin da explotación de clase, pola loita pola "expropiación dos expropiadores", polo socialismo, e construír o referente político que permita avanzar nese camiño. É ilusorio crer que existen "voltas ao pasado", á democracia cidadá como garantía das liberdades individuais e colectivas; antes ao contrario o seu defensa depende do fin do capitalismo, que se atopa nunha deriva autoritaria e bárbara.

Galiza, 8 de xullo de 1014.