Para iso fai unha trampa conceptual, equipara crise con recesión. É certo que certos datos como os mencionados, son os que lles permiten inchar peito para afirmalo; pero saír da recesión non é saír necesariamente da crise. Unha recesión é unha fase dentro dun proceso moito máis longo, ten unhas causas máis conxunturais (des/investimento do estado, repunte ou non dalgún sector da economía, etc.) e menos estruturais, que pode resolverse sen tocar para nada a crise.
Os datos que manexan moitos “expertos”, burgueses e da esquerda, cuestionando o optimismo do goberno polas altas cifras do desemprego ou o empobrecimiento social, son absolutamente certos, pero "só" destapan o carácter electoralista da campaña do goberno ao criticar as súas manifestacións, non a crise mesma. Cos seus argumentos non cuestionan o fondo, senón que só abren as portas a outras políticas de crecemento baseadas en criterios intervencionistas estatais para a reactivación da economía capitalista. Non teñen en conta que a profundidade da crise a definen tres elementos fundamentais interrelacionados: un, o carácter internacional, dous, unha crise que afecta a todo un modelo produtivo e de organización do traballo, que no estado español ten as súas propias características, tres, ten as súas raíces nas relacións sociais de produción capitalista, non no "egoísmo" ou o “mal "facer" dalgúns empresarios e políticos corruptos. Só actuando sobre este tres elementos, poderase saír da crise.
Vaiamos aos tres elementos que a definen
1.- é internacional
É internacional porque detona no 2007 na EE UU e arrastra á UE, os dous principais centros do capitalismo mundial, afectando das máis diversas maneiras ao conxunto da economía. Sete anos despois até os “expertos” recoñecen que a recuperación en ambos os centros é “feble” e rengueante, a base de darlle á maquina do diñeiro nos EEUU, Gran Bretaña e Xapón, que non vai dirixido á recuperación do aparello produtivo, senón á especulación, e dunhas duras políticas de desvalorización monetaria na UE, que conducen a un empobrecimiento social e ao mantemento duns tipos de interese bajísimos, que permiten aos bancos capitalizarse a baixo prezo, para logo vender o diñeiro a un prezo máis elevado.
En ambos os casos, a especulación substitúe á produción de mercadorías na xeración de beneficios, deixando á marxe aos sectores non financeiros do capital. Senón, de que a teimosía do BCE de manter uns tipos de interese bajísimos para combater, din, a pantasma da inflación (como non sexa a que nos poden provocar a EE UU coa súa “maquina” de facer dólares). A verdade é que ante a caída da taxa de ganancia na industria -da que os bancos son parte decisiva, tanto de maneira directa, como accionistas, ou indirecta, a través do préstamo e crédito-, os capitalistas buscan unha rendibilidade na especulación co diñeiro. O Tratado de Maastricht, elaborado en pleno delirio neoliberal, así o establece ao prohibir taxativamente que os estados se financien directamente, senón que teñen que facelo emitindo débeda, que os bancos compran co diñeiro que os mesmos estados prestáronlles a baixo prezo (ao 0.25%), obrigando aos estados a pagar uns tipos de xuro moi superiores.
2.- é de modelo de produción
A crise non é só que non haxa crédito, estritamente financeira, á que a reducen moitos, mesmo desde a esquerda; senón que o crédito non existe porque as entidades financeiras non ven un sector produtivo onde o seu investimento sexa rendible, como antes da crise foi a vivenda. Se por unha casualidade histórica houbese un sector produtivo onde as rendibilidades dos investimentos fosen superiores ás da especulación pura e simple, veriamos como “o crédito fluía” de novo. O drama para os capitalistas, banqueiros ou non, grandes ou pequenos, está en que ese sector non existe, porque a crise é a crise de todo un modelo produtivo baseado en sectores industriais, desde a construción até o petróleo, desde a construción de buques até as farmacéuticas, nas que a taxa de beneficios esta baixo mínimos.
Hoxe, na fase de decadencia do capitalismo, a falta dun modelo produtivo que rebaixe o tempo de traballo socialmente necesario para a produción, que introduza unha nova organización do traballo que aproveite a capacidade produtiva da clase traballadora dunha maneira máis rendible, a contradición resólvese sobre o aumento dos ritmos de produción, a rebaixa de salarios e o empobrecimiento social.
É o modelo produtivo a nivel internacional o que está en crise. Foi Lenin o que expuso que a fase imperialista do capitalismo é dalgunha maneira unha "transición" á planificación da economía a través dos truts, do capital financeiro, que ao acabar coa libre competencia e controlar diversas fases do proceso produtivo e de distribución, ven obrigados a introducir moitos elementos de planificación na xestión e a organización do traballo. O drama é que non deixan de ser capitalistas, e por tanto, tarde ou cedo, actúan sobre eles as leis do capitalismo: o imperialismo é a fase superior, e de decadencia, do capitalismo que nos trouxo a esta situación critica.
No caso español o que estalou foi o modelo produtivo construído tras a derrota da guerra civil, baseado nun aparello produtivo feble, dependente dos investimentos estranxeiros e do estado (non esquezamos que a tan cacareada industria “española” do automóbil non existe, senón que son todas, fabricas deslocalizadas de Alemaña, Francia, EE UU, etc., etc.), e sobre dúas patas propias, a construción e o turismo. Coa construción destruída, ao estado español só quédalle encomendarse ao turismo, como podemos ver coas campañas do goberno, ao mellor estilo franquista / fraguista que para iso é o fundador do PP, do “Spain is different” e ás TVs resaltando constantemente os millóns de turistas. Só falta que retomen as imaxes do NoDo do “turista un millón”.
Este modelo produtivo, se así se lle pode chamar, é marxinal nun mundo onde o centro de gravidade do poder económico xa deu a volta ao mundo e sitúase hoxe nas nosas antípodas, en Asia fundamentalmente. Por iso, falar de recuperación porque viñeron non se sabe cuantos millóns de turistas é, cando menos, unha burla aos millóns de parados e emigrantes; e demostra unha incapacidade crónica das burguesías do estado español para levantar un proxecto social realmente digno de tal nome.
3.- o edificio esta gretado nos seus muros de carga
O terceiro aspecto é o que sostén todo o edificio que esta gretado: as relacións sociais de produción capitalistas entraron en crises ao porse de manifesto con toda a súa crueza a lei que para Marx era central no desenvolvemento capitalista, a tendencia decreciente da taxa de ganancia.
Estas relacións teñen como columna vertebral a optimación do beneficio empresarial. Ningún “emprendedor”, como se lles chama agora, monta un negocio, unha industria, para non ter beneficios... alem máis, calquera empresa, se non ten beneficios, ten perdas; non existe o termo medio. Este obxectivo central ordena todas as relacións sociais dentro do capitalismo, e para conseguilo converte en mercadoría -produto do traballo humano para a súa venda no mercado- todo o que toca, desde o corpo humano até o aire.
A traxedia do sistema é que desenvolveu tanto a capacidade produtiva do sistema, que a xeración de beneficios esta posta en cuestión. Os sectores produtivos tradicionais están ao limite: se o valor de cambio dun produto vén determinado polo tempo de traballo socialmente necesario para producilo, é un feito que a caída da taxa de ganancia é o motor da actual crise. Como expresan Gérard Duménil e Dominique Lévy, na súa obra Crise e saída da crise, até os 80 "A taxa de ganancia que en EEUU durante o período 1965-1974 era do 20,7 %, caeu no período 1975-1984 até o 15,9 %; mentres que en Europa que durante o período de 1965-1974 era do 19,1 %, caeu no período 1975-1984 até o 14,1 %", e dannos dúas series de datos máis: "a taxa de acumulación que durante o período 1965-1974 era en EEUU de 4,4 %, caeu no período 1975-1984 até o 3,3 %; mentres que en Europa, considerando os mesmos períodos, desde o 4,8 até o 2,3. Por último a taxa de desemprego que EEUU durante o período 1965-1974 era do 4,6 %, subiu até o 7,7 %; mentres que en Europa, considerando os mesmos períodos, subiu do 2,1 % até o 6,2 %". Estas perdas foron substituídas polas ganancias xeradas polos "xenios das combinacións financeiras" (Lenin, Imperialismo Fase superior do Capitalismo), é dicir, pola ofensiva neoliberal dos últimos 30 anos. Mas, non só non se resolveu a crise xerada pola caída da taxa de ganancia, senón que sentaron as bases para que sucedese o que esta sucedendo.
Fronte a esta situación, desde o goberno, a oposición e os seus "expertos", nunha simplismo típico dos políticos españois que dá medo, insístesenos en que o problema é que non hai consumo, que se houbese consumo habería recuperación seria. A crise esta deixando en evidencia a estes contables do capital (Marx dicía que a burguesía tiña aos economistas e o proletariado aos comunistas), posto que, se para que recupere o consumo hai que gañar máis, como se come iso cos despedimentos masivos; doutra banda, como se fai de maneira sostida no tempo sen un crecemento do aparello produtivo: só a base de investimentos estatais?
A ver se nos decatamos, o diñeiro para o consumo non "crece" nos bancos, aínda que moitos o pensen así: o diñeiro non sae dos caixeiros por xeración espontánea. O diñeiro é a forma que adopta ese tempo de traballo socialmente necesario, o pago a través do salario, e o non pago pero do que se apropia o capitalista, a plusvalía. No mercado, cando a mercadoría é vendida, iso que é tempo de traballo convértese na súa forma monetaria, en euros puros e duros. Son estes euros os que alimentan o consumo.
O sistema capitalista ten alcanzado un nivel produtivo que para os capitalistas non é rendible a apropiación dese tempo de traballo non pago, porque é mínimo: é tan pouco o valor -tempo de traballo- incorporado a cada mercadoría pola capacidade de produción, que a súa venda non é rendible (poucos céntimos por cada mercadoría). Esta é a manifestación desa relación inversa que hai entre capacidade produtiva do ser humano e taxa de beneficio, e da contradición entre o capitalista individual e o capital como relación social. O capitalista individual no seu afán de aumentar os seus beneficios privados introduce melloras produtivas que abaratan as mercadorías, afundindo ao competidor que non é capaz de seguirlle o ritmo (Inditex!), pero con esta obsesión, este capitalista esta baixando o valor e os prezos de todas as mercadorías, reducindo a taxa de beneficios do conxunto do sistema.
Ao final, cando estalan as crises, é dicir, a taxa de beneficios é tan baixa que ningún capitalista quere manter o investimento produtivo, todas as relacións sociais capitalistas ven postas contra as cordas. Primeiro, a relación produtiva fundamental, a do capital/traballo, posto que os capitalistas precisan da redución do valor da forza produtiva, o ser humano, para aumentar a taxa de explotación, é dicir, a marxe do tempo de traballo non pago que se apropian; segundo, os capitais mellor investidos, máis produtivos, destrúen aos menos produtivos coas consecuencias do paro masivo e a agudización das tensións intercapitalistas; en terceiro lugar, aumenta o saqueo das riquezas dos pobos e dos sectores oprimidos, aos que se lles reduce todas as prestacións sociais ao servizo do mantemento dos beneficios empresariais.
Neste cadro soan a queixumes pequeno burgueses ante unha crise dun calado que ningún deles atrévese a admitir, tanto as palabras “optimistas” do goberno (quen se cre esa bobada da "confianza" como factor económico), que os economistas incapaces de entender as causas estruturais da crise repiten para consolarse, como as mensaxes aparentemente catastrofistas pero baleiros de contido, da oposición.
Poderemos saír dunha recesión, para caer noutra a pouco, porque a causa central da crise, a caída da taxa de ganancia froito da gran capacidade produtiva do sistema só pódese resolver cunha revolución no aparello produtivo. Para saír da crise hai que acabar con este modelo produtivo, baseado no motor de explosión e o petróleo. Parafraseando a Marx, da mesma maneira que o muíño de auga deu o feudalismo e a maquina de vapor o capitalismo, ... o motor de explosión deu o imperialismo capitalista; e que sociedade nos dará a produción a partir da nanotecnologia, o grafeno ou a enxeñaría genética?.
Esta é a contradición intrínseca do sistema; a súa única saída como relación social capitalista supón a desaparición dos capitalistas concretos e actuais. A clase traballadora ten que se preparar para que esta desaparición non leve ao mundo á barbarie, loitando por un novo modelo de relacións sociais; situando a saída da crise non no terreo meramente económico, economicista, senón no político da conquista dunha nova sociedade.
Galiza, 12 de maio do 2014