Están a transformalo nun simple método para explicar o mundo, xa desde o punto de vista filosófico, económico ou social, pero non para servir ao seu obxectivo central, a transformación socialista da sociedade.
Tras a caída do Muro de Berlín e o “descubrimento” de que tras el non había socialismo, senón uns estados que aínda non sendo capitalistas, sufriran unha profunda dexeneración, produciuse un triplo movemento na intelectualidade e as organizacións que se reivindicaban do marxismo, unhas, a maioría, abandonárono formalmente e disolvéronse como o PC Italiano, outros, mantivérono formalmente, mas en realidade asumiron as teses do keynesianismo, e os terceiros, tentando libralo da dexeneración stalinista que o converteu nun catecismo, romperon o nexo de unión entre Marx e o presente, o leninismo.
Destes desapareceron os grandes achegues de Lenin ao marxismo, como a definición da fase actual do capitalismo como Imperialismo, a teoría do estado, a ligazón entre conciencia sindical e conciencia revolucionaria a través do partido ou a definición de “centralismo democrático” imprescindible para un partido que se expón a toma do poder pola clase obreira e os oprimidos.
A burguesía a través dos seus ideólogos e “estudiosos”, para matar o carácter revolucionario do marxismo ten que silenciar a Lenin, posto que foi o leninismo como herdeiro directo do marxismo, o que demostrou na práctica toda a forza do pensamento de Marx. Como di un documental arxentino, Lenin, Trotski,... e os bolxeviques “atrevéronse” a facer a revolución; esa que Marx sinalaba como o primeiro paso para superar a prehistoria da humanidade e entrar na historia, disolvendo as clases sociais.
A combinación entre dexeneración stalinista e propaganda burguesa foi letal para o leninismo ao longo dos últimos 20 anos, pois esta apoiar na súa campaña na “momificación” que a burocracia soviética fixo da figura de Lenin e a dexeneración do estado xurdido na revolución de Outubro.
Para desgraza de todos eles, a crise detonada no 2007 e as súas consecuencias de crises políticas xeneralizadas, cos picos das revolucións árabes, pon de novo á orde do día a necesidade de volver a Marx, pero non ao Marx coma se fose un pensador individual alleo á loita de clases e a organización, senón ao marxismo revolucionario, do que Lenin e o leninismo é unha das súas patas imprescindibles.
Modifica algo o concepto de “mundialización”
No prologo ao libro de M Husson O Capitalismo en 10 Leccións, os autores fan unha afirmación que soa a nova: “O capitalismo conquistou todo o planeta e esta mundialización modificou profundamente a arquitectura do mundo” E explícano, “A textura do sistema económico na era da globalización e a financiarización da economía é, nos seus aspectos fundamentais, a do modo de produción capitalista”. Certo, e até agora os marxistas coñeciámolo como o Imperialismo, por iso xorde a primeira pregunta, cando cambiou “a arquitectura” da economía, en que momento o imperialismo capitalista deixou paso á “mundialización”.
A este costume de inventarse “novas eras”, “arquitecturas” (vaia palabrita), cada vez que aparece un fenómeno novo, é ao que Trotski referíase, por querer afiar tanto a ferramenta do marxismo, pódella mellar.
Vexamos o que dicía Lenin sobre esa “mundialización” no Imperialismo Fase Superior do Capitalismo: “O imperialismo é o capitalismo na fase de desenvolvemento en que tomou corpo a dominación dos monopolios e do capital financeiro, adquiriu sinalada importancia a exportación de capitais, empezou a repartición do mundo polos truts internacionais e terminou a repartición de toda a terra entre os países capitalistas máis importantes”, en conclusión, “o imperialismo é a fase monopolista do capitalismo”.
Este texto esta escrito en 1916! E sospeito que a “arquitectura” da economía non mudou moito. Pero agora os “marxistas” non leninistas véñennos descubrindo a mundialización da economía.
Entón, que sentido ten substituír “imperialismo” por “mundializacion” ou noutros casos por “globalización capitalista”. Para iso temos que saír da economía para pasar á política, á renuncia a facer a revolución socialista, que é o mellado que tanta revisión introduce no marxismo.
A definición exposta do capitalismo “mundializado” ou “globalizado” exclúe, como logo veremos, a existencia de países imperialistas e nacións oprimidas ou colonias. Se o mundo esta “globalizado” ou “mundializado”, baixo o dominio das multinacionais, como se di agora, a definición queda na primeira parte, descritiva, do razoamento de Lenin, pero exclúe o segundo, a conclusión po“O imperialismo é o capitalismo na fase de desenvolvemento en que tomou corpo a dominación dos monopolios e do capital financeiro...” lítica da caracterización: “...e terminou a repartición de toda a terra entre os países capitalistas máis importantes”
Porque este é o problema de fondo, político.
As palabras non se usan por casualidade, senón que teñen un profundo contido e unhas consecuencias.
Falar de “globalización”, “mundialización”, é unha maneira descritiva de se referir ao desenvolvemento das leis do capitalismo, o imperialismo; e como consecuencia deste carácter asético, termínase por negar a necesidade da revolución para acabar con el.
O imperialismo como fase do capitalismo non nega as leis da economía descubertas por Marx senón que as desenvolve até o final. De feito, foi Marx o que entreviu estas tendencias cando falo dos “rentistas”, que vivían do corte do cupón, referíndose ao que naquel momento xa apuntaba eses trazos, Gran Bretaña.
Obviamente, nin Marx nin Engels podían prever até onde chegarían esas tendencias. Foi Lenin quen tras un debate que durou anos e no que participaron marxistas como Kautski, que defendían que o imperialismo era unha política do capitalismo, e que logo elaborou a teoría do hiperimperialismo, outros, como Rosa Luxemburgo, que o definían como a única maneira que o capitalismo tenia de saír da súa crise, enfrontando aos pobos e saqueando as súas riquezas, mentres Hilferding, do que Lenin toma a caracterización central, defende que o imperialismo é o capitalismo actual.
Polas consecuencias que tivo para as loitas de liberación nacional e as revolucións nos países coloniais como China, Cuba ou Vietnam, cecais sexa un dos debates máis importantes da historia recente.
Podería afirmarse que se, que Lenin tivo razón, pero que agora estamos xa na fase da “globalización capitalista”, nun momento distinto ao analizado por el.
Como toda discusión, para non ser escolástica e sen fin, ten que ser comprobable na práctica polo que vexamos os elementos que Lenin expuña para definir ao imperialismo.
Dicía na obra citada.
“... convén dar unha definición do imperialismo que conteña o cinco trazos fundamentais seguintes: 1) a concentración da produción e do capital chegou até un grao tan elevado de desenvolvemento, que creou os monopolios, os cales desempeñan un papel decisivo na vida económica; 2) a fusión do capital bancario co industrial e a creación, sobre a base de leste “capital financeiro”, das oligarquías financeiras; 3) a exportación de capitais, a diferenza da exportación de mercadorías, adquire unha importancia particularmente grande; 4) a formación de asociacións monopolistas de capitalistas, os cales se reparten o mundo, e 5) a terminación de repartición do mundo entre as potencias capitalistas máis importantes”. Do que extraía a conclusión confirmada pola I e a II guerra mundial, “a partir de agora só caben novas reparticións”.
Continuaba máis adiante, “A exportación do capital, unha das bases económicas máis esenciais do imperialismo, acentúa aínda máis este divorcio completo entre o sector rentista e a produción, imprime un selo de parasitismo a todo o que vive da explotación do traballo duns cuantos países e colonias de ultramar”. Países que chama “estados usureros”, e que agora coas crises da débeda pública adquire todo o seu sentido.
Ninguén nega a necesidade de revisar as achegas ao pensamento humano, de feito faise necesario cando os cambios que se dan na realidade van deixando obsoletas esas achegas; sexa cal for o ámbito. Pero o que é irracional é abandonar unha achega, ata que a práctica, a realidade non superase os seus límites, e o que nos din os datos actuais é que a caracterización de Lenin, de que o Imperialismo é a fase superior do capitalismo non foi superada.
Da mesma maneira que a superación dialéctica do Capital podería ser O Imperialismo de Lenin, a realidade condúcenos a necesitar agora unha superación da obra de Lenin? Dito doutra forma, as definicións dos defensores do termo “mundialización” ou “globalización” engaden algo ás cinco características establecidas na definición de Lenin, ou son simplemente un retroceso ás políticas pre leninistas.
Porque esta é a cuestión. A revisión é benvida se achega algo ao programa da revolución, como fixo Lenin co Imperialismo, pois ao facer consciente o carácter da época permitiu aos bolxeviques ter unha política clara fronte a unha guerra, a I, que era basicamente interimperialista.
Substituír “imperialismo” por “mundialización” axuda a comprender, e a ter unha guía para a acción, fronte aos conflitos entre as potencias europeas, entre a Unión Europea e os EEUU, entre os BRICS e a “Troika”, EE UU, Xapón e a UE, e o saqueo ao que están a someter todos eles a África e América Latina?. Esta claro que non. Do concepto de mundialización só dedúcese unha descrición: “o capitalismo hase mundializado”, como nos din os prologuistas que reivindican a Marx, pero é unha verdade de Perogrullo que non achega nada para a práctica necesaria para a súa destrución.
Pero esta descrición sitúaos no ronsel daqueles que, aínda denunciando as “inxustizas” do sistema, non se saen das súas marxes. No Veredicto Do Tribunal Internacional dos Pobos sobre a Débeda do 2003 pódese ler que ademais da lexitima anulación da débeda, establécese que os paises do Norte (non imperialistas, simplemente do Norte, coma se esta fose unha categoria politica e economica) deben compensar “razoablemente” aos países do Sur.
Pode ser que un non marxista teña unha concepción da débeda como un mecanismo, unha politica do Norte, para saquear o Sul e que co seu anulacion e devolución “razoable” resólvese o problema. Pero para un marxista este analisis da débeda esta superado polo leninismo. Primeiro, xa foi Kautski quen defendeu que o imperialismo non era unha fase do capitalismo, senón unha “politica” para dominar o mundo. A mesma Rosa Luxemburgo non chegou a entender o imperialismo como o capitalismo actual, senón como a “forma” que adopta para saír das crises, saqueando aos pobos non capitalistas.
A débeda é a esencia do mecanismo de funcionamento do capitalismo xa antes da súa transformación en Imperialismo. Os bancos, de sempre, facían empréstitos aos estados e as grandes empresas para desenvolver as infraestrcuturas, as guerras e o que for necesario; asi financiáronse todas as grandes liñas ferroviarias que se construíron ao longo do século XIX nos EEUU, na India, en África, etc. O capital bancario -os bancos- prestaban diñeiro a cambio dun tipo de xuro, o que xeraba débeda publica e privada, o fracaso de moitas desas infraestruturas levaba á quebra á empresa... Nada novo baixo o sol.
Pero coa aparición do imperialismo, esas infraestruturas, esas industrias, que comezaban a ter un gran tamaño e precisaban de grandes investimentos de capital, fusionáronse co capital bancario, dando orixe ao capital financeiro, que vulgarmente confúndese cos bancos,... pero é algo máis que os bancos, aseguradoras e entidades financeiras. Estes, de “simples” prestatarios de diñeiro convertéronse en accionistas desas empresas, e viceversa; os grandes industriais fanse accionistas e propietarios desas entidades financeiras.
A débeda deixa de ser o único método de extracción de beneficios dos bancos, unha maneira indirecta a través dos tipos de xuro que se fixan nos préstamos, para facelo directamente na repartición de beneficios ano trás ano.
Cando Lenin afirma que a esencia do imperialismo é a exportación de capital das potencias hegemonicas aos países dependentes, esta analizando xusto ese mecanismo polo que os grandes bancos fan empréstitos aos paises dependentes, e estes comprométense a comprar as mercadorías producidas polos truts/corporacións/multinacionais dos que os bancos son accionistas. A extración de beneficios, no imperialismo, prodúcese destas dúas maneiras, directa, ao ser o mesmo quen vende a mercadoría que o que presta, e indirecta, a través dos tipos de interese do capital prestado. E hai de quen non cumpra e non se limite a pagar a débeda, cae sobre el toda a forza do imperialismo, sexa en forma de bloqueo, de guerra comercial ou, nos casos máis agudos, de guerra e ocupación.
Isto é o que a caracterización de “mundialización” exclúe, as relacións entre o Norte e Sur, entre potencias imperialistas e países oprimidos, non son “asepticas”, senón relacións profundamente xerárquicas e de poder. Calquera que ouse levantarse contra esta xerarquía, sexa baixo un programa revolucionario, sexa baixo unha dirección politica nacionalista, coñecerá a “ira de Zeus”, só que o seu raio agora esta substituído por Drones e marines.
Porque o capitalismo, como dixo Marx, “construise a sangue e lume?; sobre as decenas de guerras que arrasaron Europa ao longo de séculos levantaronse os estados que no século XIX conformaron o continente, e que tiveron un efecto que “foi un apoio para o desenvolvemento das forzas produtivas da humanidade, no proceso para liberarse do feudalismo” (Lenin, Baixo unha Bandeira allea, 1915).
Estes estados, agora convertidos en imperialistas (non “mundialistas” ou “globalizados” como dirían algúns “marxistas” sen Lenin, nas construcións lingüísticas podemos ver o carácter absurdo desa linguaxe), pasaron a converterse “nun obstáculo para o ulterior desenvolvemento das forzas produtivas”. O imperialismo, para Lenin, é o cambio cualitativo do carácter da burguesía, dunha clase “ascendente e avanzada”, transformouse en “unha clase que se afunde, decadente, internamente morta, reaccionaria”, “... no máis reaccionario estorbo do desenvolvemento humano”.
Pódese dicir máis claro, pero non máis alto. E que achega a isto, á dinámica do desenvolvemento social as concepcións de “mundialización ou globalización”, excepto nesa ideoloxía profundamente reaccionaria, ahistórica, segundo a cal o capitalismo foi xeneticamente “malo” e “destrutivo” -como repiten os críticos do suposto eurocentrismo do marxismo-. Unha das grandes achegas de Marx foi xusto o desmontar o carácter “natural” do capitalismo, coma se fose unha consecuencia da “natureza humana” por encima dos tempos e as circunstancias. O capitalismo, como toda forma de organización do ser humano, é histórico, nace, crece, desenvólvese, agoniza e morre en condicións concretas. E en cada un dos seus períodos, cumpre un papel na sociedade.
Lenin coa súa análise do Imperialismo como fase superior do capitalismo establece o comezo desa agonía, “... é o capitalismo marchitándo-se, pero aínda non se marchitou, agonizante, pero non morto”, e en “certa forma, unha fase de transición cara ao socialismo”.
O imperialismo como fase do capitalismo morreu xa, estamos no socialismo, como anticipaba Lenin, ou en que se transformou, que relacións sociais dominan agora, para que se introduzan novas definicións? Para non dar saltos no baleiro, é importante establecer os momentos nodales, os momentos históricos en que se producen os saltos de calidade das cousas; senón son iso, saltos no baleiro, escolásticos, que só desarman fronte á realidade.
Por este motivo Lenin, que era máis serio e non podía falar por falar, tenia o obxectivo concreto de construír unha ferramenta política e organizativa para tomar o poder, afirmaba: “O imperialismo, en realidade, non transforma nin pode transformar o capitalismo de arriba abaixo. O imperialismo complica e acentúa as contradicións do capitalismo, “embrolla” o monopolio coa libre competencia, pero non pode eliminar o cambio, o mercado, a competencia, as crises, etc.”. É dicir, Lenin situaba a superación do capitalismo non no melifluo “outro mundo é posible”, senón na revolución socialista que Marx defendese ao longo da súa vida.
Imperialismo, nacións oprimidas e mundialización
Xunto a esta caracterización do imperialismo como capitalismo “agonizante, pero non morto”, as categorías leninistas introducen outro elemento que non se deduce da definición de “mundializacion” ou “globalización”, a división do mundo entre nacións opresoras e oprimidas, entre metrópoles imperialistas (non mundializadas ou globalizadas, pois estes termos disimulan a brutalidade coa que actúan os imperialistas) e colonias ou semicolonias.
Husson justifica a modificación da teoria leninista polo novo tríptico introducido pola “mundializacion” ou a “globalización” -”países ricos, países emerxentes, países pobres”, di na páxina 200-, por mor da decadencia do imperialismo yanki, a súa dependencia dos capitais chineses e estranxeiros para sosterse. Husson fai unha verdadeira trampa intelectual, confunde conscientemente o todo -o imperialismo capitalista- cunha das partes -o imperialismo ianki-. Se fose certa a súa lóxica, xa na época de Lenin a afirmación de Husson sería aplicable, pois Lenin fala de como unha potencia que agora chamariamos emerxente, a EE UU, estaban a substituír á até ese momento primeira potencia mundial, Gran Bretaña, que estaba a importar capitais.
“Inglaterra e Francia venceron (na I Guerra), pero están empeñados até a camisa con América, a cal decidiu que, por máis vencedores que se consideren os franceses e os ingleses, ela ha de levar a nata e percibir, con fartura, os intereses da súa axuda durante a guerra; e iso debe aseguralo a frota americana, que se está construíndo agora e pola súa forza adianta á inglesa” (Informe no II Congreso de toda Rusia das organizacións comunistas dos pobos de Oriente, 1919). Porque compañeiro Husson, “O capital sae gañando coa bancarrota do capitalismo rival ou da nación rival, concentrándose aínda máis” (A Bancarrota da II Internacional), pero isto non modifica as raíces do imperialismo, só cambia quen manda.
Por iso, que cambia o endebedamento -o británico e francés daquela e o ianqui hoxe- das características centrais do imperialismo. Pero é máis, nun alarde de eurocentrismo, Husson dinos que hai “países pobres”; si, é certo, pero non nos di porque son pobres, como chegaron a esa situación, só descríbea, “O capitalismo globalizado é enormemente excluínte” dinos na pag. 94.
Iso sabémolo desde que Marx (e antes) escribise o Manifesto Comunista, que as hai ricas e pobres, avanzadas e atrasadas... Pero cales son as relacións que se establecen entre elas, posto que estas cambian. Non é o mesmo capitalismo o da época de Marx, onde como sistema dominante cinguia-se a Europa e pouco máis, á actualidade onde tras a súa restauración nos estados obreiros, é o único sistema existente a nivel mundial. Volvemos á pregunta do millón, cambiaron tanto estas relacións desde que Lenin revisase a Marx no Imperialismo Fase Superior do Capitalismo, para que este sexa coñecido agora como “capitalismo globalizado”?.
Da mesma maneira que o concepto de “mundialización” non nos permite coñecer cales son as relacións de poder entre as potencias “mundializadas”, que son capaces de esnaquizarse entre elas para dominar unha sobre outra, como as súas contradicións pola repartición do mundo entre eles, que levou a dúas guerras mundiais, e a multitude de guerras comerciais, “pacificas”. Este concepto tampouco nos permite escudriñar noutra das grandes achegas de Lenin por mor da súa concepción de Imperialismo, a división do mundo entre nacións oprimidas e nacións opresoras.
Simplificando, Marx dividía o mundo entre países civilizados, capitalistas, e atrasados, non capitalistas, e sinalaba que a revolución iría dos primeiros, onde o proletariado desenvolveuse, aos segundos. É a partir da famosa carta en recoñécea que toda a súa posición respecto de Irlanda estaba equivocada, que no marxismo ábrese a porta a outra perspectiva da dinámica da revolución: “Durante moito tempo crin que sería posible derrocar ao réxime irlandés polo ascendiente da clase obreira inglesa... Pero un estudo máis profundo convenceume pola contra. A clase obreira inglesa nunca fará nada mentres non se libre de Irlanda. A panca debe aplicarse na Irlanda. Por iso é que a cuestión irlandesa é tan importante para o movemento social en xeral", e Engels afirmaba "A historia irlandesa lémbralle a un o desastroso que é para unha nación o subxugar a outra nación". O marxismo estaba a incorporar ao seu acerbo teórico e político o aforismo de Dionisio Inca Yupanqui, deputado americano ante as Cortes de Cadiz, quen, o 16 de decembro de 1810, dixo: "UN POBO QUE OPRIME A OUTRO NON PODE SER LIBRE"
A tese de Lenin de que o Imperialismo é a fase superior do capitalismo, profunda o que Marx e Engels só entrevisen. Ao ser o capitalismo o modo de produción dominante en todo o mundo, a diferenza entre paises “avanzados/capitalistas” e “atrasados/non capitalistas” queda tocada de morte. Se todos son capitalistas, a economía esta “mundializada” como se diría agora, todos serían avanzados, e como moito o que estaría a xerar esa mundialización da economia seria un simple “aumento das desigualdades”, como afirma Husson, dando orixe ao “triptico” de “paises ricos, paises emerxentes, paises pobres” como xurdido da nada. Non si?
Pois, non. “O imperialismo é a progresiva opresión das nacións do mundo por un puñado de grandes potencias” (O Proletariado Revolucionario e o dereito das nacións á autodeterminación). Isto é bastante máis que un aumento das desigualdades.
Lenin, nunha descrición que desgraciada e traxicamente maniféstase dia a dia, móstranos as dúas maneiras que ten o imperialismo de saquear, dominar nacións (e non só o simple “aumento das desigualdades”, iso é eurocentrismo, o demais aproximacións) por ese “puñado de grandes potencias”,
unha a máis directa, a colonial, cando di:
“E vós sabedes que, á parte da dependencia directa, juridica e estatal, a dependencia colonial presupón unha serie de relacións de dependencia financeira e económica, presupón unha serie de guerras, que non se consideraron guerras porque moi a miúdo non pasaron de simples masacres, cando as tropas imperialistas europeas e norteamericanas, armadas coas máis perfectas armas de exterminio, masacraron aos inermes e indefensos habitantes dos países coloniais” (II Congreso da Internacional Comunista, Informe sobre a Situación Internacional).
Pero o imperialismo introduce en libro do Imperialismo outra forma de dominación entre as nacións, indirecta pero a máis estendida na a actualidade tras as guerras de liberación dos anos 60, que Lenin define como semicolonias, “independentes formalmente”, pero “dependentes por miles de fíos financeiros, politicos e diplomáticos”.
En ambos os casos, estas nacións ven sometidas a un brutal saqueo das súas riquezas humanas e naturais, á explotación da clase traballadora e a expoliación das materias primas, imprescindibles para que as grandes corporacións manteñan o seu papel no mercado mundial.
A loita destas nacións pola súa independencia, real e formal, polo control das súas riquezas, xerou desde que Lenin escribise o seu libro en 1916 decenas de guerras de liberación, revolucións e enfrontamentos, que marcaron non só o século XX, senón que o seguen marcando agora, no XXI. As revolucións árabes son a expresión máis recente desta loita das nacións oprimidas polo imperialismo, por ese “puñado de potencias imperialistas”.
O concepto de “mundialización” ou “globalización” non achega nada novo á necesidade dos pobos de coñecer ao seu inimigo; antes ao contrario, dilúeo, suavízao, disfrázao, abrindo as portas a que “outra mundialización é posible” en contra da única saída posible, a derrota do imperialismo, que é a derrota do capitalismo na súa fase monopolista.
Novamente Lenin situa a saída á barbarie imperialista nun terreo obxectivo, o da loita de clases, “Os capitalistas non se reparten o mundo levados dunha particular perversidade, senón porque o grao de concentración a que se chegou obrígalles a seguir este camiño para obter beneficios”. E a loita de clases só conduce a un final, de novo, a revolución socialista: “ (...) os movementos de liberación nacional das colonias e dos pobos oprimidos, que se convencen por amarga experiencia de que non existe para eles outra salvación que o triunfo do Poder dos Soviets sobre o imperialismo mundial” (Esbozo inicial das teses sobre os problemas nacional e colonial, 1920).
Para a clase obreira no imperialismo, serve de algo o concepto de mundialización?
Desde os anos 60, un amplo sector da intelectualidade post marxista vén tentando demostrar que a clase obreira perdera xa o seu papel central na sociedade, e por conseguinte o seu papel revolucionario froito do desenvolvemento técnico, que os substituía pola famosa “clase media”, os traballadores de “pescozo branco” que xa non era o “vello” proletariado industrial. Foron os Bernard Henri Levi, os André Glucksmann ou os Alain Touraine quen máis ardentemente defenderon esas teses, e foron os neoliberais cos seus politicas antiobreras (liberalización da economica, odio visceral cara ás organizacións obreiras, despedimentos masivos de obreiros, como os mineiros en Gran Bretaña, etc.) os que se encargaron de demostrar pola negativa, que a clase obreira non desaparecera e a necesidade que ten o sistema dela.
A crise do “petroleo”, froito da caida da taxa de ganancia como demonstra Husson no seu libro, provoco o furibundo ataque neoliberal contra os dereitos dos traballadores e os pobos. O retroceso dos salarios e a perdida de dereitos como unica via para a recuperacion da taxa de ganancia pon ás claras que para o capitalismo na súa fase monopolista, o traballo humano -é dicir, a clase obreira e a produción de valor- segue sendo o unico criterio de acumulación de capital. É certo, que a formula do capital, D-M-D' tende sobre todo nesta fase de dominio do capital financeiro, ao seu simplificación, D-D'; pero as recorrentes crises xeradas pola caida da taxa de ganancia, empéñase en contrarrestar esta tendencia: o capitalismo segue sendo capitalismo, só que na súa fase agonica con todas as súas contradicións agudizadas até o extremo.
Tras aqueles intelectuais do post marxismo, a consecuencia do “redescubrimiento” da financieracion e a mundialización da economía, outros, agora desde o campo do marxismo, dinnos que o papel da clase obreira retrocede dentro da sociedade, cegados porque ante os ollos de todos, é máis “facil” enriquecerse nos mercados financeiros e a especulación que a través da produción de mercadorias froito do traballo humano, nun proceso de autonomización, de divorcio entre o que deu en chamarse “economia de casino” e “economia produtiva”.
É certo que este fenomeno, baixo os golpes da crise, estase a manifestar como unha das contradicións máis importantes ás que se enfronta o sistema; a baixa rendibilidade dos sectores produtivos (a caida da taxa de ganancia) fai que o diñeiro se oriente alí onde as rendibilidades son superiores (desde a débeda soberana até os xogadores de futbol, todo é obxecto de especulación). Pero.... isto modifica cualitativamente as relacións sociais de produción, como para que podamos falar, como se di no prologo, dunha “nova arquitectura”, unha “nova era”, etc.?
Ademais, as mesmas burbullas especulativas cuxa detonación pon de manifesto unha crise do sistema, non só aparecen cando esta explota, como se viu; senón que a burbulla especulativa é a manifestación máis clara de que a tendencia decreciente da taxa de ganancia esta actuando como o “vello topo” de Marx. Cando a economía atópase nunha fase expansiva, con varios sectores da produción xerando unha taxa elevada de beneficios froito do aumento da explotación dos traballadores/as, os capitais oriéntanse masivamente cara a eses sectores, xerando xusto... unha “burbulla especulativa” que fai crecer de maneira exponencial eses capitais cunha gran rendibilidade. O menor sintoma de enfraquecemento dos beneficios xerados por eses sectores produtivos, provoca unha fuxida, a estampida, o estalido desa burbulla, e o comezo da crise con todas as súas consencuencias.
Pero novamente volvamos a Lenin, posto que na caracterización do Imperialismo como fase monopolista do capitalismo analiza, tamén, cales son as consecuencias das superganancias xeradas pola “mundialización” (aquí se vale o termino descritivo dos “marxistas” post leninistas) na clase obreira, introducindo un concepto realmente novo, unha ferramenta socioloxica fundamental para explicar o deslumbramiento dalgúns “marxistas” post leninistas, a aristocracia obreira; porque a súa existencia explica o atraso da clase obreira das potencias imperialistas no camiño revolucionario que se lles “suporía”, pola súa gran concentración, a súa organización e a súa tradición.
“É evidente que tan xigantesca superganancia (xa que os capitalistas aprópianse dela por encima da que espremen aos obreiros do seu “propio” país) permite corromper aos dirixentes obreiros e á capa superior da aristocracia obreira. Os capitalistas dos países “adiantados” corrompen, e fano de mil maneiras, directas e indirectas, abertas e ocultas.
“Esa capa de obreiros aburguesados ou de “aristocracia obreira”, enteiramente pequeno burgueses polo seu xero de vida, polos seus emolumentos e por toda a súa concepción do mundo, é o principal apoio da II Internacional, e, hoxe dia, o principal apoio social (non militar) da burguesía”. (Prefacio ás edicións francesa e alemá do Imperialismo Fase Superior do Capitalismo).
Pero non quedemos na descrición do fenómeno social, senón que vexamos que conclusións politicas extrae Lenin no mesmo Prologo:
“Porque son verdadeiros axentes da burguesía no seo do movemento obreiro, lugartenentes obreiros da clase dos capitalistas, verdadeiros vehiculos do reformismo e o chovinismo. Na guerra civil entre o proletariado e a burguesía colocaranse inevitablemente, en numero considerable, á beira da burguesia, (...)
Sen comprender as raíces economicas deste fenomeno, sen alcanzar a ver a súa importancia politica e social, é imposible dar o menor paso cara ao cumprimento de todas as tarefas prácticas do movemento comunista e da revolución social que se aveciña.”
O “marxismo” post leninista, ao considerar superado a Lenin na sua caracterización do Imperialismo, substituíndoo por palabras ocas de contido politico, como “mundialización” ou “globalización”, convértense en expoñentes ideoloxicos desa “aristocracia obreira”, reformista e chovinista.
Reformista porque esas palabras ocas supoñen unha renuncia expresa a que a transformación socialista da sociedade só pode vir pola via da revolución, desa “guerra civil entre o proletariado e a burguesia”, e enfráscanse nun politica “por outro mundo” intentado xustifica-lo teoricamente. Ao non dicirlle a “ese mundo” cal é o inimigo, disolven calquera alternativa revolucionaria póndose nos feitos ao lado da burguesía.
Pero tambien é expresión do chovinismo da aristocracia obreira das potencias imperialistas. Volvemos con iso ao “triptico” de Husson: o mundo esta dividido en “paises ricos, paises emerxentes e paises pobres”. Pero cal é o motivo de que os pobres sexan pobres, e non só un simple aumento das desigualdades xerada pola “mundialización”, polo caracter “excluínte” do capitalismo globalizado. De novo adornan o que é un saqueo, dependencia e guerras do “puñado de potencias”, que se enriquecen dunha maneira “xigantesca” a conta dos países pobres. O capitalismo non é “excluínte”, é unha sanguijuela que vive do sangue da clase obreira e os pobos oprimidos.
Se só aumentan as desigualdades, cunha politica keynesiana na que o Estado “rico” faga algunhas concesións, o problema resolveriase. Pero desde 1916 sabemos que o problema non son as desigualdades, senón que o imperialismo é a fase monopolista do capitalismo que explota, saquea e “viola a democracia”, os dereitos das nacións oprimidas, polo que como tal, só unha revolución pode acabar con esas desigualdades.
Hai unha terceira consecuencia de tirar ao “auga sucia” -o stalinismo- con “o neno” -o leninismo-, confúndese “aristrocracia obreira” con clase obreira, e a ideoloxía que os primeiros destilan, “non son obreiros, asalariados, senón que son clase media”, penetra nos intelectuais marxistas post leninistas. Confunden, novamente, a parte -aristocracia obreira- co todo -clase obreira-, e nas súas cabezas disolven esta última na ideoloxia da primeira.
O problema é que os aparellos corrompidos, sindicatos e partidos institucionais, trasladan esta ideologia ao conxunto da clase obreira, “convenciendoos”, no colmo da alienación, de que os “obreiros xa non existen”. Sobre a base dos cambios “xuridicos” na relación laboral (precarización, externalización, deslocalización), suponse que cambiaron as relacións sociais de produción, a relación capital/traballo e o traballo asalariado como fonte de valorización do capital.
As caracteristicas da crise actual, e a mesma insistencia desde a clase capitalista, de que para saír dela, é dicir, recuperar a taxa de ganancia que faga volver ao diñeiro aos sectores produtivos, é preciso reducir os salarios, retroceder nas conquistas da clase obreira, confirma que o papel da clase obreira segue sendo central en e para o capitalismo na súa fase imperialista.
Cales son as “tarefas prácticas do movemento”
Lenin termina leste prologo dicindo que “sen comprender as raices economicas deste fenomeno (o imperialismo e a aristocracia obreira) ... é imposible dar o menor paso cara ao cumprimento de todas as tarefas prácticas do movemento comunista e da revolución social que se aveciña”.
Tanto o Prologo como o libro de Husson terminan cunha frase: “o capitalismo quere volver ao seu funcionamento anterior á crise, pero é imposible”, cousa que é totalmente certa. Pero para chegar a esta conclusión non era preciso tirar pola borda todo o marxismo do século XX, o leninismo, porque ao facelo os autores retrocederon a antes de 1916, ao século XIX, e nun eterno recomenzar, situámonos no que Lenin xa anunciaba, que o Imperialismo era a fase agonica do capitalismo, que non podía ir máis aló, e o movemento comunista debia encarar as tarefas da “revolución que se aveciña”.
Aquí, loxicamente, termina a critíca ao libro de Husson, pois non vai máis aló de afirmar o que xa sabiamos desde 1916, que o imperialismo non dá máis de si, que ou só “caben novas reparticións” ou a revolución socialista. Isto marca as tarefas que se “aveciñan” que son a reorganización do movemento revolucionario, armado das ferramentas necesarias; teóricas, o marxismo revolucionario, políticas, a táctica cara a toma do poder, e organizativas, o partido revolucionario. Sitúanse os compañeiros nesta perspectiva?
Moito me temo que non; as alternativas politicas e organizativas que cada un levanta, correspóndese coas tarefas que se deducen das caracterizacións, e se unha caracterización é similar á que deu orixe fai case 150 anos á socialdemocracia, a proposta máis que obvia é a de reconstruír ese tipo de organización, socialdemocrata, e unha perspectiva non de revolución social, senón de reforma do sistema capitalista.
A crise actual, que se comparou coa do 29 e menos coa gran esquecida, a do 74/75, a do petroleo, puxo na axenda social a disxuntiva “socialismo ou barbarie”, e con ela recuperar as principais achegas do que á fronte do Partido Bolxevique, xunto con outros grandes revolucionarios, “atreveron-se” a levar até o final esas tarefas, expropiando á burguesia e inaugurando a era das revolucións socialistas.
A dexeneración e posterior destrución dos estados construídos a partir desa revolución son motivo doutro analisis, o que fixo Leon Trotski e o trotskismo, pero non nos pode levar a facer o que moitos intelectuais e marxistas fixeron todo estes anos, “tirar ao neno” -o marxismo revolucionario- coa “auga sucia” -a dexeneración stalinista-.
Tampouco nos pode levar ao derrotismo e ao escepticismo imposto pola propaganda burguesa. Os máis benevolos criticos burgueses do marxismo critícano dicindo que “é unha utopia ben intencionada”, pero sen posibilidade de aplicación práctica, como o demostra a dexeneración da URSS e os estados “obreiros”.
A primeira cuestión fronte a isto é histórica: a burguesia demorou 300 anos en asentar o seu poder desde a primeira revolución burguesa triunfante, e non nos imos a referir aos estados italianos dominados pola burguesia comercial ou a Hansa, senón ao primeiro estado burgués en “regra”, a república holandesa. 300 anos de vitorias e derrotas, de guerras e de acordos “contra natura”, cos revolucionarios norteamericanos apoiados por monarquias absolutistas como a francesa ou a española, ou con Santas Alianzas entre a moi burguesa Gran Bretaña e absolutistas tiránicos como os Prusianos ou os austrohungaros contra a revolución francesa.
A burguesia, que antes da súa revolución, xa controlaba os resortes do poder, universidades, cidades, bancos e comercios, e eran os prestamistas dos reis absolutistas, demarou 300 anos en asentar o seu poder; e á clase obreira que por definición só posúe ?as súas cadeas?, esíxeselle que en 100 anos asente o seu poder e transforme o mundo.
O que queira entrar nesta trampa é porque intelectual e socialmente esta predisposto a facelo, pola contra, con simplemente botar unha ollada á historia, resolveríanse moitas contradicións que hoxe atenazan a reconstrución do movemento revolucionario, do seu partido.
Deixemos de mellar a ferramenta do marxismo revolucionario con achegas que só significan un eterno recomenzar que conduce a camiños sen saída.
Galiza, 2 de xuño de 2013
Roberto Laxe